Leven in tijden van technologische turbulentie
De (on)overbrugbare kloof tussen beleid en technologie
Hey daar,
Technologie en politiek, niet de makkelijkste combinatie.
Neem Michael Faraday. Hij was een van de grootste wetenschappers op het gebied van elektriciteit en magnetisme.1 Rond 1850 kreeg hij bezoek in zijn laboratorium van William Gladstone, destijds een vooraanstaand politicus en later zelfs minister-president van het Verenigd Koninkrijk.
Het verhaal gaat dat Gladstone rondkeek in het rommelige lab met apparaten, koperen draadspoelen en metalen foliebekleding: ‘Het ziet er zeker allemaal interessant uit. Maar wat is het precies? En wat kun je ermee?‘
Het antwoord van wetenschapper Faraday was briljant:
Nou, u bedenkt vast wel een manier om er belasting op te heffen.
Dit gesprek uit 1850 illustreert een tijdloze uitdaging: de kloof tussen technologie en beleid. Ook nu, bijna 175 jaar later, zien we vergelijkbare dynamieken tussen technologie-ontwikkelaars en beleidsmakers.
In deze nieuwsbrief deel ik daarom hoe de overheid om kan gaan met technologische turbulentie.
Veel leesplezier,
Peter
PS. Of als je liever kijkt, ik maakte een video over dit onderwerp. Het begint met een geweldige animatie van de anekdote over Faraday en Gladstone.2
Technologische turbulentie in de overheid
Iedereen heeft te maken met technologische veranderingen. Niet alleen bedrijven, het onderwijs of de gezondheidszorg, maar ook overheden zoals gemeenten, provincies en waterschappen. Hoe kunnen die slim omgaan met deze ontwikkelingen?
In deze nieuwsbrief deel ik twee cruciale inzichten over hoe de overheid kan omgaan met technologische turbulentie. Dat zijn enerzijds praktische tips voor toekomstgerichte overheden en een blik op de geopolitieke machtsverhoudingen in de digitale wereld, waaronder de strijd om superintelligentie.
1. Tips voor toekomstgerichte overheden
Afgelopen jaren heb ik talloze lezingen gegeven over de toekomst, technologie en innovatie bij de overheid. De vraag die opdrachtgevers me meestal stellen:
Hoe moeten we omgaan met al deze veranderingen?
Het lijkt een eenvoudige vraag, maar er is geen eenduidig antwoord. Hieronder deel ik de meest effectieve tips uit de praktijk:
Kennis en bewustwording. Dit is een basisvoorwaarde: bied scholing aan over nieuwe ontwikkelingen, zoals AI en technologie, maar ook gerelateerde thema’s zoals ethiek, weerbaarheid en vakmanschap. A&O fonds Gemeenten biedt hier veel in aan.
Denken in scenario’s. Dit is een goede training om voorbereid te zijn op het onverwachte. Zelf was ik betrokken bij een traject voor de gemeente Montferland. De opzet: scenario’s maken, delen met bestuurders, politici en inwoners. Het resultaat is dat de scenario’s richting geven aan besluiten in de toekomst.
Buiten de silo’s. De uitdagingen waar we nu mee te maken hebben, zijn te groot voor een individuele ambtenaar, een team of afdeling. Om Kim Putters, voorzitter van de SER, aan te halen:
De beste manier om met transities om te gaan, is buiten de kaders én integraal te denken en schotten te doorbreken.
Hoewel deze tips waardevol zijn, is er meer nodig voor echte verandering. Uit mijn ervaring blijkt dat succesvolle organisaties deze tips verweven in een breder transformatieproces.
Denk aan slim personeelsbeleid, een cultuur waarin experimenteren mag, leiders die een visie hebben en ruggensteun geven, en waarbij de medewerkers een sterke verbinding met de samenleving hebben.
2. Macht in de digitale wereld
Op een wat hoger abstractieniveau: wat betekenen de huidige technologische ontwikkelingen voor de machtsbalans in de wereld?
Volgens dr. Haroon Sheikh, adviseur van de WRR en bijzonder hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam, voldoet een platte wereldkaart niet meer. Landsgrenzen zijn volgens hem achterhaald. Want:
Wie de grondstoffen, de chips, de netwerken beheerst, heeft de macht in de wereld.
In zijn boek Atlas van de Digitale Wereld introduceert hij een nieuw soort kaart. Slim: Sheikh noemt het geen kaart, maar een stack.
In de technologiewereld wordt namelijk vaak gedacht in lagen, vergelijkbaar met een stapel of 'stack' in het Engels. Dit principe zie je bijvoorbeeld terug bij een smartphone: die bestaat uit verschillende lagen die naadloos samenwerken. De onderste laag bevat de fysieke componenten zoals chips, en daarboven ligt een laag met netwerktechnologie die zorgt voor de verbinding met het internet.
Dit zijn de gestapelde lagen in de digitale wereld:
1e laag: grondstoffen: water, energie en aardmetalen. Grootste speler: China.
2e laag: chips: hier heeft Nederland met ASML, fabrikant van chipmachines, nog wel een rol van betekenis.
3e laag: netwerk, zoals kabels, torens en zendmasten. Belangrijk bedrijf: Huawei (China).
4e laag: cloud. Amazon Webservices en Microsoft zijn hier de belangrijkste spelers. Rol van Europa is beperkt.
5e laag: kunstmatige intelligentie. Interessant: zowel een strijd tussen (big tech) bedrijven als tussen de Verenigde Staten en China.
6e laag: apps die wij als consument gebruiken, zoals Instagram (van Facebook), TikTok (Chinese ByteDance) of Spotify (een van de weinige wereldwijd succesvolle apps uit Europa).
7e laag: internet of things, de verbinding tussen de digitale met de fysieke wereld. Denk aan slimme deurbellen, thermostaten of stofzuigers.
Behalve dat het inzicht biedt, wat kun je met dit model? Sheikh:
Je moet op alle lagen van de stapel beleid voeren, en je beleid per laag toespitsen op wat je goed kan.
Concreet voorbeeld over grondstoffen: kunnen we in Europa meer investeren in de recycling van zeldzame metalen uit afgedankte smartphones? Welke handelsafspraken en onder welke voorwaarden willen we maken handelsafspraken maken met China en andere landen waar deze metalen worden gewonnen?
3. Strijd om AGI
Op alle lagen van de stack van Sheikh gebeurt momenteel genoeg om politici en beleidsmakers ‘s nachts wakker te houden. Neem de 5e laag van kunstmatige intelligentie.
Allerlei landen, de VS en China voorop, willen als eerste Artificial General Intelligence (AGI), oftewel superintelligentie, ontwikkelen. De gedachte is: wie de eerste is, behaalt economische, militaire en politieke werelddominantie.
Zo is er nu veel rumoer over het Chinese DeepSeek. Een open source model dat met veel minder energie, investeringen en rekenuren bijna net zo goed presteert als geavanceerde modellen van OpenAI en Meta.
De Verenigde Staten zitten niet stil. Zo zet OpenAI met een aantal investeerders en de overheid project Stargate op voor AI-infrastructuur. Dit project heeft een totale investering van ruim 500 miljard dollar.
Eerder werd er zelfs verwezen naar een soort ‘Manhattan Project’ voor de ontwikkeling van AGI. De term Manhattan Project verwijst naar de ontwikkeling van de atoombom tijdens de Tweede Wereldoorlog. Die naam is gepast vanwege de enorme investeringen, het geopolitieke belang en de ethische vraagstukken rond technologie die de wereld fundamenteel kan veranderen.
Deep Dive
Artikelen, boeken, podcasts, video’s, documentaires en meer over dit thema.
1. LEZEN / In welke mate willen we dat onze levens worden bestuurd en gecontroleerd door machtige digitale systemen? Dat is de kernvraag van het boek Future Politics van Jamie Susskind.
Eloquent geschreven uiteenzettingen met Britse onderkoelde humor. Verplicht leesvoer voor politici, bestuurders en ambtenaren.
2. LUISTEREN / Politiek wetenschapper Ian Bremmer was in 2024 te gast in de podcast van Adam Grant. Goede aflevering waarin Bremmer de huidige geopolitieke verschuivingen in perspectief plaatst.
3. DOEN / Mooi initiatief van Fontys Hogeschool, o.a. Rens van der Vorst. Een label waarmee je kan aangeven in welke mate er bij een product Generatieve AI is gebruikt. Dit concept draagt wat mij betreft bij aan een eerlijker gesprek over de plek van AI in ons werk, opleidingen en de overheid.
4. KIJKEN / Bij het Manhattan Project moest ik denken aan de Oppenheimer (8,3 op IMDb). Een indringende film over briljante en de soms onuitstaanbare Robert Oppenheimer (gespeeld door de uitmuntende Cillian Murphy), die de wetenschappelijke directeur was van dit project tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Dank 🙏
Bedankt voor het lezen!
Deze nieuwsbrief is gratis, maar niet goedkoop om te maken. Je kunt me daarom op een aantal manieren helpen:
Stuur het door naar iemand die het leuk vindt, huur me in voor een inspirerende interactieve lezing of voor een praktijkgerichte workshop.
Interesse? Doe een vrijblijvende boekingsaanvraag.
Je herkent zijn achternaam wellicht van de kooi van Faraday. Dit is een ruimte die elektromagnetische straling buitensluit.
Alle lof voor mijn video-editor László hiervoor!