Waarom scenario's maken lijkt op koken
Maak in drie stappen een toekomstscenario
Hey daar,
‘Heb je een glazen bol thuis?’ vragen mensen mij weleens.
Nee, ik kan de toekomst natuurlijk niet voorspellen. Sterker nog: in de EK voetbalpoule sta ik onderaan.
Geen glazen bol dus. Maar wat dan wel? Ik gebruik scenarioplanning. Dat is een uitmuntende methode in mijn werk als futurist.
In deze nieuwsbrief deel ik daarom een stappenplan om te komen tot goede toekomstscenario’s, als vervolg op de vorige nieuwsbrief over het verkennen van trends met de toekomstdriehoek.
Veel leesplezier,
Peter
PS. Als je liever kijkt, kijk dan deze video over scenarioplanning. Inclusief een rol voor Harry Potter (!?):
Scenario’s als superkracht
Scenarioplanning is een uitgelezen methode om je beter voor te bereiden op de toekomst. Maar om tot relevante scenario’s te komen, doorloop je eerst een aantal stappen. Van het verzamelen van trends en het nadenken over implicaties daarvan tot het maken en benutten van de scenario’s.
Eerst nog een stapje terug. Want wat is het voordeel van scenario’s? Het helpt vooral om beter voorbereid te zijn op een onzekere toekomst.
Jane McGonigal is verbonden aan het Amerikaanse Institute for the Future (IFTF). Zij stelt:
It’s better to be surprised by a simulation than blindsided by reality.
In een scenario verbeeld je de toekomst zoals die kán zijn, zonder de pretentie om de toekomst te voorspellen.
Dan kan in de vorm zijn van een korte beschrijving, verhaal, animatie, tekening, of zelfs een video, computerspel of toneelstuk.
Vier keer C
Als je de toekomst niet kan voorspellen met een scenario, wat heb je er dan aan? Jan Nekkers schreef het boek Wijzer in de toekomst en deelt daarin de 4C’s van wat scenariodenken oplevert:
Cognitief: het werken aan een scenario helpt om de complexe werkelijkheid te ordenen;
Communicatie: met elkaar werken aan een scenario zorgt voor een gemeenschappelijke taal en collectieve beelden van de toekomst;
Creatief: door scenario’s kom je uit het hier-en-nu. Dit helpt om nieuwe ideeën te verzinnen en te innoveren.
Commitment: als je samen een scenario maakt, zorgt dat voor meer draagvlak voor de keuzes en acties die daarna uit dat scenario volgen.
Kortom, de meerwaarde van werken aan scenario’s zit vaak niet alleen in het eindresultaat, maar ook in het proces daarnaar toe. Samenwerken aan verhalen zorgt namelijk voor een gemeenschappelijke taal, draagvlak en gedeelde inzichten.
Scenario stappenplan
Om de stappen in het scenariowerk uit te leggen, maak ik gebruik van de metafoor van een kok. Hoe komt die tot een lekker gerecht? Door deze stappen:
Ingrediënten verzamelen;
Smaak bepalen en koken;
Het gerecht opdienen.
PS. Lees in mijn vorige nieuwsbrief drie voorgaande stappen: trends verkennen, relevante issues vinden en scenario’s voorbereiden.
1. Ingrediënten verzamelen
De eerste stap is om ingrediënten te verzamelen. Dit zijn relevante ontwikkelingen of keuzes zijn die van invloed zijn op het onderwerp van het scenario.
Bijvoorbeeld: een gemeente werkt aan een scenario voor toerisme en recreatie in het jaar 2035.
Ontwikkelingen zijn bijvoorbeeld klimaatverandering, vergrijzing en nieuwe technologieën zoals virtual reality.
Keuzes zijn bijvoorbeeld of de gemeente zich wil richten op een bepaald type toerisme, bijvoorbeeld in het luxere segment. Of dat ze actief willen proberen om een pretpark over te halen zich te vestigen in de gemeente. De groepen moeten hier dan ook al een eerste keuze in maken.
Afhankelijk van het onderwerp kom je op deze manier bij 10 tot 15 ingrediënten.
De implicatieboom
De deelnemers daag ik daarna uit om door te denken over eerste en tweede orde-effecten van een ontwikkeling of keuze. Dit komt uit een bekend model uit het toekomstonderzoek, namelijk de implicatieboom.
Voorbeeld:
Een relevante ontwikkeling is vergrijzing.
Een eerste orde-effect kan zijn dat ouderen minder reizen (privé en werk).
Een implicatie daarvan kan zijn dat er daarom minder files zijn. Dat is een tweede orde-effect.
Dit is wat het lastig maakt: de effecten kunnen weer invloed op elkaar hebben, zoals het onderstaande model laat zien. Toch is het een belangrijke exercitie om je bewust te zijn van mogelijke gevolgen van keuzes en ontwikkelingen.
In de tweede stap bepaal je eerst welke ingrediënten je als uitgangspunt wil gebruiken. Daarmee ga je aan de slag. Kies bijvoorbeeld 3 tot 5 ontwikkelingen of keuzes én minimaal een element uit de implicatieboom.
Het scenario is meestal een kort verhaal over hoe de toekomst eruit ziet. Hulpvragen om te komen tot het toekomstverhaal zijn:
Hoe zijn we hier gekomen? Wat is er gebeurd?
Hoe voelt het verhaal? Wat is de smaak? Met een mooi Duits woord: wat is de Zeitgeist?
Hoe ziet een dag in het leven eruit? Afhankelijk van de opdracht: een consument die ons product koopt, een gebruiker van onze dienst, of een burger van onze gemeente?
Deze stap vraagt behoorlijk wat creativiteit en verbeeldingskracht. Een van de manieren om dit te stimuleren is door de workshop niet bij het bedrijf zelf of in het gemeentehuis te organiseren.
Een plek doet namelijk best veel. Als je deze oefening op je werkplek doet, dan zul je automatisch meer denken vanuit het hier-en-nu, omdat je daar continu aan wordt herinnerd.
Aansprekende naam bedenken
Een van de leuke onderdelen van deze stap is het bedenken van een aansprekende naam. Het liefste moet de naam een beeld of gevoel oproepen.
Denk bijvoorbeeld aan:
Data Driven Dynamo. Scenario over de toekomst van mobiliteit waarin gebruikers continu data delen met autofabrikanten.
Het Toscane van België. Scenario voor Belgisch-Limburg over de toekomst van natuurbehoud en herstel.
Regionaal geworteld. Scenario van Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) waarin lokale en regionale gemeenschappen de dienst uit maken.
Tot slot, een goed scenario is plausibel, relevant en radicaal. In mijn ervaring als workshopbegeleider is het laatste criterium van radicaliteit het meest lastige. Mijn rol is dan ook meestal om de groepjes te prikkelen en uit te dagen, om hun scenario nog wat extremer te maken.
3. Het gerecht opdienen
Tijd om het scenario te proeven. Als je een scenario hebt gemaakt, kun je het gaan gebruiken. Scenario’s hebben meestal de volgende doelen:
Als we onze huidige strategie toepassen op dit scenario, wat gebeurt er dan? Moeten we onze strategie aanpassen?
Wat zijn innovatieve ideeën die dit scenario bij ons oproepen?
Indien je meerdere scenario’s hebt gemaakt: wat zijn plannen of strategische keuzes die in de meeste scenario’s goed uitpakken?
Indien je een voorkeur uitspreekt voor een scenario: als we nieuwe voorstellen of plannen hebben, is dat in lijn met dat scenario?
Vaak dienen scenario’s, zoals voor gemeenten, als input voor een toekomstvisie.
Wat ik zelf leuk vind, is als een gemeente later ook nog de inwoners wil betrekken. Wat vinden ze van de scenario’s? Wat spreekt hen aan? Wat niet? Hoe zouden ze zelf wonen, werken en recreëren in die scenario’s?
Je kunt daarvoor de zogeheten Cone of Plausibility inzetten. Het laat zien dat scenario’s meerdere mogelijkheden voor de toekomst biedt. Met scenario’s richt je je niet alleen op de verwachte lijn, maar juist ook aannemelijke of mogelijke toekomsten. We kunnen er immers niet vanuit gaan dat alles hetzelfde blijft als nu.
Deep Dive
Artikelen, boeken, podcasts, video’s, documentaires en meer over dit thema.
1. LEZEN / Het werken met scenario’s is één manier om toekomstbestendig te worden. Meestal werk je intensief samen in een klein groepje.
Hoe zorg je dat iedereen actief bezig is met de toekomst? Het boek Futures Cultures van Scott Smith en Susan Cox-Smith gaat hierop in.
2. LEZEN / Wetenschapper George Day (University of Pennsylvania) schreef een bondig en boeiend artikel hoe je als leider of manager meer waakzaam kan zijn voor trends die je organisatie beïnvloeden.
3. KIJKEN / Zoals ik vaker schrijf: sciencefiction helpt om je op ideeën te brengen voor scenario’s.
Zo keken Susan en ik naar het eerste seizoen van de serie 3 Body Problem op Netflix (7,5 op IMDb), naar de fantastische trilogie van Cixin Liu. Interessant bijvoorbeeld voor een scenario: hoe reageren mensen op extreme omstandigheden en onbekende bedreigingen (zoals de komst van buitenaards leven)?
Er is wat kritiek op de bewerking van Netflix, maar desondanks vond ik het een leuke serie om te kijken. Een prominente rol voor natuurkundige wetenschap, bijzondere verhaallijnen en meer aandacht voor de menselijke emoties (dan in het boek).
Dank 🙏
Bedankt voor het lezen!
Deze nieuwsbrief is gratis, maar niet goedkoop om te maken. Je kunt me daarom op een aantal manieren helpen:
Stuur het door naar iemand die het leuk vindt, huur me in om te spreken, voor een webinar of voor workshop scenarioplanning.
Interesse? Doe een vrijblijvende boekingsaanvraag.
